Notitites #476-478

476) Opvallend dat in het Interbellum verschillende romans verschenen waarin het koloniale verleden van Nederland kritisch onder de loep werd genomen. Du Perrons Het Land van Herkomst is natuurlijk een opvallende. Anton de Koms Wij slaven van Suriname is bijzonder indringend: inderdaad, zoals er altijd over wordt gezegd, omdat het de eerste roman is vanuit het perspectief van de onderdrukte. Maar toch ook vanwege de gedetailleerde beschrijvingen van de gruwelen en de scherpzinnige analyse van de politieke en economische ontwikkelingen die daar aan ten grondslag lagen.

De Kom beschrijft kortom 'het kwaad', maar laat ook zien waarom het plaatsvindt. En dat 'waarom' is heel banaal: het recht van de sterkste, gecombineerd met een focus op economisch gewin, allebei tot het uiterste doorgevoerd. Nederland speelt een heel twijfelachtige rol in die geschiedenis, maar het is de geschiedenis van de hele westerse wereld. Het 'kwaad' (de gruwelen) en het 'waarom' (de economische en politieke dominantie van het westen) zijn twee kanten van dezelfde medaille, Daarom is de huidige tijd zo gevaarlijk.

477) Ik dacht altijd dat de Tweede Wereldoorlog een onderbreking was van de ontwikkeling van de romans van Du Perron en De Kom een expoaent van waren, de zelfreflectie van het westen en de kritische houding t.o.v. het koloniale verleden (dat toen nog geen verleden was). Dat is wel zo, maar meer nog is de Tweede Wereldoorlog de uiterste consequentie van wat er in (o.a.) die romans wordt beschreven.

478) Het slavernijtijdperk was een fase in de ontwikkeling van de kapitalistische maatschappij; dat betekent dat de in de roman beschreven praktijken niet weg zijn, ze liggen alleen onder het oppervlak begraven. Daarom is het optimisme dat de naoorlogse decennia kenmerkte vals: de maatschappij, het systeem, was immers niet veranderd.

Notitie #475

De stilte tussen de twee dertigers (de Spanjaard Luis en de Nederlandse Chris) is oorverdovend. Dat maakt het dramatisch hoogtepunt vreemd. Ze maken samen een lange wandeltocht door de ruige, Schotse natuur en dat is voor hun allebei een eenzame, confronterende ervaring. Maar, ook al omdat we niets van het leven en verleden van de vrienden weten, is het lastig met ze mee te leven en blijft het ook onduidelijk waar die confrontatie precies uit bestaat. 

De vriendschap tussen Chris en Luis is een typische mannen-vriendschap: tegelijk heel oppervlakkig en diep. De twee vrienden blijven ook een beetje schematisch: de man met de carrière en de dromer. Toch is, juist door die onuitgesprokenheid, het onderlinge begrip heel mooi. Omdat, denk ik, de vriendschap zich juist in het zwijgen afspeelt.

Notitie #474

Wat maakt Van Goghs 'Landschap met korenschelven en opkomende maan' zo magisch (een magie, overigens, die niet wordt overgebracht door de plaatjes die ik online vind)?.Die opkomende maan, natuurlijk, omdat die letterlijk buitenaards is. Maar het is niet zozeer het 'buitenaardse', anders zou iedere afbeelding met de zon of maan dat effect hebben. 

Volgens de website van het Kröller-Muller is het schilderij geïnspireerd op het werk van Whitman en Carlyle, waarin de nacht wordt beschreven als de 'manfestatie van eeuwigheid'. De nacht, niet de maan: dat is een interessante gedachte. De nacht is eeuwig, de maan juist hetgeen dat die eeuwigheid breekt. De maan benadrukt de kwetsbaarheid van het landschap.

Notitie #473

Dat tijdens het Gaza-debat deze week nog steeds werd verwezen naar 7 oktober 2023 is een gotspe. De daden van Israël vallen allang niet meer onder 'zelfverdediging', niet alleen volgens 'links', maar volgens o.a. het Internationaal Gerechtshof en de CAVV. Dat wordt gewezen op de economische en strategische belangen die Nederland en Europa bij Israël is bizar. Er wordt genocide gepleegd, zonneklaar en voor iedereen te zien. Dat Kamerleden als Kati Piri om procedurele redenen kort werden gehouden is om gek van te worden. 

Het gevolg is dat er geen maatregelen worden genomen, anders dan de eerdere symbolische. Het argument dat Europese maatregelen meer impact hebben dan de Nederlandse is een smoesje: als Europese lidstaten afzonderlijk niet in beweging komen, komt Europa als geheel ook niet in beweging. Is de meerderheid van de Tweede Kamer dom? Moedwillig dom, denk ik. Uit lafheid. En het is het morele failliet van het neoliberalisme.

Notitie #472

Murat Isiks Boekenweekessay Mijn moeders strijd (2018) gaat niet over zijn vader, dat begrijp ik. En ik begrijp ook dat het non-fictie is, en dat het daarom misschien wat veel gevraagd is de man wat meer tot leven te wekken in de tekst. Niettemin stoort het een beetje dat de vaderfiguur niet verder wordt uitgediept. Isiks vader was een eenvoudige, Turkse man; een conservatief, een communist, die zijn communisme gebruikte als excuus om geen baan te zoeken en zijn gezin te onderhouden (hij heeft geen belangstelling voor zijn vrouw en kinderen).

Bovenstaande beschrijving alleen al roept enorm veel vragen op: hij wordt aanvankelijk  beschreven als een liefdevolle man, die zijn vrouw met respect behandelde, tot zijn moeder daar commentaar op had: een vrouw wordt er alleen maar verwaand van als ze met respect wordt behandeld. Vanaf dat moment wordt Isiks vader uitsluitend beschreven als een onuitstaanbare kerel die zijn vrouw slaat, die haar verbiedt bepaalde boeken te lezen, die weigert te werken en zijn geld vergokt. Daar zit een enorm drama achter, daar is Isik zich ongetwijfeld van bewust, maar hij heeft er (begrijpelijkerwijs) voor gekozen de focus op zijn moeder te houden (die als persoon wel bijzonder is, maar als personage minder rijk).

Mogelijk wordt zijn vader in de uitgebreide versie van het essay (dat twee jaar later werd gepubliceerd) beter beschreven, dat heb ik niet gelezen. Mogelijk ook bewaart Isik dat verhaal voor een ander boek. Maar Mijn moeders strijd was denk ik evenwichtiger geweest als het verhaal van zijn vader met meer nadruk bij zijn moeders emancipatiestrijd was betrokken: die twee zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden.