Notitie #429

Maggie Nelson haalt in het begin van The Argonauts een passage van Roland Barthes aan: […] the subject who utters the phrase “I love you” is like the Argonaut renewing his ship during its voyage without changing its name.” […] whenever the lover utters the phrase “I love you”, its meaning must be renewed by each use […]. Het zinnetje ‘I love you’ wordt hier, neem ik aan, ingezet als voorbeeld, want bij dat zinnetje is de relatie tussen de taal en hetgeen ze uitdrukt het meest intens. Maar wat voor ‘I love you’ geldt, geldt voor alle taal. De betekenis van woorden (in het algemeen) moet bij elk gebruik opnieuw worden ge(re)construeerd, alleen al omdat de context telkens anders is.

Hetzelfde geldt voor objecten en personen, volgens mij. Als ik op bezoek ga bij M., die aan vasculaire dementie lijdt, zie ik steeds tijdens de begroeting dat ze me opnieuw opbouwt.

Notitie #428

Het bekendste werk van de deze week overleden Alvin Lucier is 'I Am Sitting In A Room' (1969). Hij neemt daarin zijn eigen stem op (een tekst waarin hij het procédé beschrijft), speelt die opname terug, neemt dat opnieuw op, en herhaalt dat voortdurend:

I am sitting in a room different from the one you are in now. I am recording the sound of my speaking voice and I am going to play it back into the room again and again until the resonant frequencies of the room reinforce themselves so that any semblance of my speech, with perhaps the exception of rhythm, is destroyed. What you will hear, then, are the natural resonant frequencies of the room articulated by speech. I regard this activity not so much as a demonstration of a physical fact, but more as a way to smooth out any irregularities my speech might have.

De gedachte is dus dat de kamer een eigen, unieke akoestiek heeft, die bepaalde frequenties in de resonantie benadrukt. Als je dat voldoende herhaalt, wordt de tekst onverstaanbaar en blijven alleen die frequenties over. 

Dat idee is op zichzelf al fantastisch. De in de laatste zin uitgedrukte gedachte is fascinerend. De 'onregelmatigheden' van zijn 'spraak', dus zijn stotter, worden door dit gegeven inderdaad 'uitgevlakt'. Een heel concreet voorbeeld van de heilzame werking van kunst.

Notitie #427

Het echte nieuws bij dit bericht is dat Paul McCartney niet (meer) lijkt te weten waarom The Beatles uit elkaar zijn gegaan. Dat John Lennon de band als eerste definitief verliet (George Harrison en Ringo Starr waren al eerder uit de band gestapt maar weer teruggekomen) is al bekend sinds Lennon door Rolling Stone werd geïnterviewd over zijn eerste soloplaat, in december 1970. Het was niet heel veel dommer geweest als alle nieuwsmedia deze week groot hadden uitgepakt met de melding dat The Beatles uit elkaar zijn.

Feitelijk is wat McCartney zegt niet onjuist. Het klopt dat Lennon degene was die de stekker eruit trok, dat McCartney liever door was gegaan, en dat The Beatles in creatief opzicht nog lang niet aan het einde van hun Latijn waren. Maar hij (of de journalist dit het bericht heeft opgesteld) geeft wel een verkeerde voorstelling van zaken. Lennon zei het het meest kernachtig: "I didn't leave The Beatles. The Beatles have left The Beatles." Dat McCartney impliciet weer voer geeft aan het (racistische en seksistische) kletsverhaal dat de band door Yoko Ono is gesplit, is bovendien kwalijk, want ze waren hoe dan ook uit elkaar gegaan (omdat ze creatief steeds verder verwijderd raakten en het zakelijke gedeelte een puinhoop was). Hij heeft destijds zelf beweerd dat hij degene was die de band verliet, als publiciteitsstunt bij zijn eerste solo-album McCartney.

Dit alles is allang bekend, maar misschien heeft McCartney het zelf allemaal niet heel scherp meer op zijn netvlies. De aanstaande documentaire Get Back, in het kader waarvan het interview werd afgenomen, herinnerde hem misschien aan de vriendschap en het creatieve plezier. En hij is zich er misschien van bewust dat het nieuws is als hij zoiets zegt, en dan is het gewoon p.r. In dat geval is het een voorbeeld van extreem luie journalistiek. En het ergerlijke is dat zelfs dat geen nieuws is.

Notities #423-426

 423) Toen Walter Swennen 5 jaar oud was, lees ik in de begeleidende tekst bij de tentoonstelling Schildersgeest in het Kunstmuseum in Den Haag, besloten zijn Vlaamse ouders voortaan Frans te spreken. Hierdoor is zijn verhouding tot taal problematisch. Hij gebruikt in zijn werk vaak letters en woorden - vooral, denk ik, om de symboliek ervan te ontmantelen. Vaak is hij humoristisch en cartoonesk, soms ook 'theoretischer', duisterder. Taal (en beeldtaal) wordt vaak door de context (bijvoorbeeld door de titel) geneutraliseerd, betekenisloos gemaakt. 

424) Swennen onderzoekt de verhouding tussen (beeld)taal en object. Betekenis is daarbij het spook dat verdwijnt zodra je het probeert te grijpen. 

 425) Ook interessant: hij laat zien dat het schrappen van woorden uit een zin consequenties heeft voor de andere woorden in die zin. Vaak is de leegte van die geschrapte woorden geladen, bij Swennen lijkt het tegenovergestelde het geval: de leegte laadt hetgeen die leegte omringt.

426) Het werk is nogal divers (figuratief en abstract), omdat Swennen associatief werkt: hij reageert op wat er op het doek gebeurt. Dat is een werkwijze die voor een groot deel steunt op techniek. Maar het werk is ook onderzoekend: in hoeverre speelt methodiek nog een rol?

Notitie #422

Interessant aan het lurianisme is dat het uitgaat van een onvolmaakte God. De mythe van 'het breken van de vaten' (shevirat ha-kelim) ligt eraan ten grondslag. Heel kort gezegd komt het erop neer dat God faalde in Zijn eerste poging om de schepping ('een systeem van geëmaneerde goddelijke krachten') te creëren. De eerste scheppingsdaad van God is een zich terugtrekken, een leegte dus, het En Sof, waarmee God ruimte voor de schepping maakt. In het En Sof wordt het goddelijk licht gegoten, maar de 'vaten' kunnen de hoeveelheid goddelijk licht niet aan, waardoor de onderste zeven vaten breken. De crisis die als gevolg hiervan ontstaat, moet door individuele mensen worden opgelost: hun daden produceren 'vonken', waarbij de 'goede' vonken de verlossing dichterbij brengen, de 'slechte' vonken, de zonden, vergroten daarentegen de afstand tot die verlossing.

In de christelijke beeldentaal staat het breken van een vat, of een kruik, symbool voor het breken van het maagdenvlies. Net als het scheppingsverhaal uit Genesis kun je volgens mij de luriaanse uitleg van de schepping uitleggen als het verhaal van een zondige coïtus. Het verschil is dat dit in Genesis gebeurt in Gods schepping. In het lurianisme vindt die plaats in de leegte die God heeft achtergelaten.

Notities #420-421

 420) Uit de weergave van de theologische discussie over engelen in Angels and Saints van Eliot Weinberger wordt vooral duidelijk dat de tussenpositie van engelen problematisch is. Als intermediair tussen God en de mensen zijn ze (een beetje) goddelijk én (een beetje) menselijk. Maar het goddelijke en het menselijke gaan niet samen.

421) Merkwaardig toch, hoe veel hedendaagse popmusici, zoals bijvoorbeeld Nick Waterhouse, met het vocabulaire van optimistische rock 'n roll-artiesten uit de jaren vijftig (zoals bijvoorbeeld Elvis Presley) iets tegengestelds, namelijk iets duisters maken. Of was de rock 'n roll, die toch uit de blues voortkomt, altijd al duister?

Notities #418-419

418) De begeleidende tekst in het Van Abbemuseum in Eindhoven stelt dat Laure Prouvost in Dit Learn (2017, hier een soort trailer) misverstanden in taal centraal stelt. Ze is Frans en heeft in Engeland gestudeerd, en ze merkte dat talige misverstanden nieuwe mogelijkheden opleverden. Preciezer zou het zijn om te stellen dat ze o.a. die misverstanden inzet om de connectie tussen taal en hetgeen die benoemt op te heffen. 

De titel is een combinatie van het Frans en het Engels en is te lezen als 'ont-leren'. De montage toont beelden, gecombineerd met niet-gerelateerde woorden en een voice over koppelt die twee, waarmee de taal en de objecten dus worden losgekoppeld. ('Remember: this means father', bijvoorbeeld, bij een beeld van een moersleutel).

Er worden ook beelden van een jong kind getoond, gecombineerd met geluiden die horen bij de taalverwerving. Zodra een kind de omgeving gaat benoemen, brengt het een distinctie aan tussen zichzelf en de rest van de wereld. In Dit Learn probeert Prouvost dat expliciet ongedaan te maken: 'Remember: this is you', bij bijvoorbeeld een uitzicht. De mens en de wereld worden weer één.

419) Deze samenvatting doet het werk niet helemaal recht, want de beeldentaal is veel rijker. Naast allerlei religieuze en vervreemdende beelden, bleef me het wellicht minst subtiele effect me het meest bij: het beeld van een gillend kind wordt gevolgd door het beeld van een vrucht die in stukken wordt gehakt. Ik vermoed dat het kind in de montage het kind van de kunstenaar zelf is, en dat het werk, op een nachtmerrie-achtige manier, ook een bezwering is van de eigen angsten.

Notitie #417

In de kabbala staat de Shechina voor het vrouwelijke aspect van God: een van God losstaande, bemiddelende entiteit (want de daden van de mens beïnvloeden de goddelijke wereld). Als de tiende (en laagste) sefirot ('koninkrijk', malchoet) is de Shechina bij uitstek toegerust om op te treden als bemiddelaar tussen de goddelijke stroom en de schepping. In kabbalistische rituelen wordt dan ook veelal gestreefd naar een spirituele ontmoeting met haar. Een ander doel van de rituelen kan zijn om haar te bevrijden van haar lijden, omdat ze vanwege haar vrouwelijke aard het meest bloot staat aan de praktijken van 'kwade machten' (en dus, denk ik, zelf ook een 'kwade macht' kan zijn). De Shechina (het woord is afgeleid van het mannelijke 'shechan') vindt haar oorsprong in de gedachte dat de androgyne, goddelijke wereld is doortrokken van het mannelijke en vrouwelijke dualisme. Het woord duidt ook de 'aanwezigheid' van God aan.

Notities #415-416

 415) Zoals CA Conrad rituelen inzet, zet ik ze niet in: ik ben iemand anders in een andere situatie en ik schrijf andere gedichten. Maar de kern van zijn rituelen is het schrijven van het gedicht. In mijn situatie begint het ritueel daarmee. 

416) Het zoeken naar de juiste formulering is onderdeel van het ritueel. Onderdeel ook van het gedicht.

Notities #412-414

 412) F. noemt Agamben een moralistisch filosoof. Mijn generatie, zegt hij, houdt zich veel bezig met moraal. Dat vindt hij niet per se iets positiefs: hij vindt dat ik Agamben zou moeten 'overwinnen'. Hij heeft natuurlijk gelijk dat poëzie, als alle kunst, geen moraal heeft. Tegelijk vind ik dat deze tijd vraagt om geëngageerde poëzie.

413) In het verlengde hiervan wijst F. erop dat Bataille het 'kwaad in het kind' beschrijft. Dat is een interessant onderwerp. Ik heb de bewuste passage nog niet gevonden, maar de notie op zichzelf lijkt me (op voorhand) wat eenzijdig. Mijn ervaring is dat een kind in alles onbegrensd is: tegelijk extreem empathisch als extreem egoïstisch - en ja, ook sadistisch. Wordt dus vervolgd.

414) Het komt allemaal neer, zegt F., op de betekenis van de mythes.

Notitie #411

 

De latere Elvis leek vaak niet te weten wat hij zong en daar ook niet echt in geïnteresseerd. En zijn band had evenmin contact met de liedjes. In deze opname uit 1970 lijkt hij zich wel degelijk te verdiepen in de tekst. Afgaande op zijn (grappende) opmerkingen tijdens en na het liedje, vat hij de tekst van 'Something' van The Beatles primair seksueel op, waar George Harrison het als iets 'hogers', of in ieder geval moeilijk grijpbaars voorstelde. Maar Elvis was tegen die tijd al vooral een act geworden, letterlijk een attractie. Het draaide bij hem, ook hier, vrijwel uitsluitend om zijn stem, die een soort auditieve voortzetting van zijn charisma was. En die was ook primair seksueel.

Notitie #410

Volgens Simondon, lees ik bij Agamben (Profanaties), verhouden we ons door middel van emotie tot het pre-individuele: '[z]ich emotioneren betekent het onpersoonlijke in zich voelen [...]'. Mij lijkt het tegendeel waar (de emotie is juist het meest persoonlijke) - maar Agamben werkt de notie niet uit, hij gebruikt het als opstapje tot zijn eigen betoog over de (goede en de kwade) Genius. De Genius komt in alle culturen voor. In de christelijke als de beschermengel en de demon en in de 'Iraanse engelenleer' als de engel Daena, die vanaf de geboorte over elk mens waakt: Daena is een soort Dorian Gray die met elke handeling van de mens transformeert. 

Het pre-individuele, dus hetgeen aan het individu vooraf gaat, is kennelijk, in ieder geval bij Agamben, tegelijk óók het individuele zelf - én het buiten-individuele. Daar wordt dan niet alleen hetgeen het individu vormgeeft mee bedoeld, maar ook andersom: hetgeen door het individu wordt vormgegeven.

Notitie #408-409

408) Het gevoel (maatschappelijk en persoonlijk) op een grensgebied te staan. Het gevoel dat ik alles wat ik nog wil (af)maken, gemaakt moet zijn vóór die grens wordt overschreden. Daarna kan het niet meer, althans niet op de manier die me nu voor ogen staat. Alles wat ik schrijf, is al tijdens het schrijven achterhaald.
 

409) B. wees me op de dit fragment uit 1979, waarin interviewer Dick Cavett zich op zijn minst onhandig uitdrukt. In het tenenkrommende begin heeft hij het over Sophia Lorens 'gunstige' kant en vestigt hij de aandacht op de implicatie daarvan (dat ze ook een ongunstige kant heeft) door te ontkennen dat hij dat wilde impliceren. 

Daarna wil hij iets zeggen over de magie van Lorens verschijning op het scherm, maar daarbij maakt hij twee vergissingen: 1) hij doet dat door zich negatief uit te laten over Lorens 'off-screen' verschijning en 2) hij seksualiseert die magie. De magie van Loren, die hij wil duiden, omvat namelijk veel méér dan het gegeven dat hij benadrukt (dat ze een mooie vrouw is). Bevindt de magie, hetgeen niet is te bevatten, zich neurologisch in hetzelfde gebied als de erotiek? Of, waarschijnlijker, reageerde hij gewoonweg te masculien, omdat de magie in dit geval teweeg wordt gebracht door een mooie vrouw?