Notitie #217

Na een prachtige uiteenzetting over het verlangen (‘het object van verlangen is een beeld’) gaat Giorgio Agamben in zijn Profanaties in op wat hij ‘het speciale zijn’ noemt. In dit essay werkt hij de notie ‘beeld’ verder uit: geen substantie, maar een accident dat niet in zichzelf bestaat, maar in iets anders. Een beeld bestaat niet op zichzelf, maar wordt eerder op ieder moment voortgebracht, overeenkomstig de aanwezigheid van degenen die haar aanschouwen (vgl. een spiegel). En een beeld is niet te bepalen volgens de categorie van kwantiteit, heeft niet echt vorm, maar is, aldus Agamben, eerder de species van de vorm. Hij laat vrij virtuoos zien dat de term ‘species’ etymologisch interessant is, het betekent o.a. ‘schijn’, ‘uiterlijk’, ’vertoning’ en stamt af van de wortel die ‘kijken’, ‘zien’ betekent.

Het ‘speciale zijn’ is volgens Agamben absoluut niet-substantieel:

“De species van ieder voorwerp is zijn zichtbaarheid, dat wil zeggen zijn pure inzichtelijkheid. Speciaal is het zijn dat overeenkomt met zijn zich zichtbaar maken, met de ware openbaring.” 

Notitie #216

Of neem de reeks afbeeldingen ‘Martyr porn’ van Laurette Massant (over 'ketenen' gesproken). Het is een reeks aan de SM ontleende beelden van naakte, vastgebonden, geknevelde en gemartelde vrouwen. Het is gemakkelijk aanstoot te nemen aan deze (veelal afschuwelijke) beelden, omdat ze sterk lijken op pornografische beelden, en daardoor lijkt het alsof ze hetzelfde doel dienen: het wekken van lust door het zien van de pijn en vernedering van de vrouw.

Massants positie is echter niet dezelfde. Dat blijkt expliciet uit de religieuze symbolen die ze in veel van deze afbeeldingen verwerkt, en o.a. het gebruik van de kleuren blauw en goud (de kleuren van respectievelijk de Maagd Maria en de Heilige Geest) en het woord ‘martelaar’ in de titel. In de katholieke traditie hebben martelaren een centrale rol: zo goed als alle katholieke heiligen zijn een gruwelijke, gewelddadige dood gestorven. Dat is een belangrijke factor in hun heiligheid.

D.i., het ondergaan van geweld is dat. Het toebrengen van geweld is daar, in ieder geval in dit verband, onlosmakelijk mee verbonden. Denk ook aan Girards zondebok-theorie. Het medelijden met het slachtoffer, en de versterking van de liefde die dat teweeg brengt, verlangt het geweld – opdat met die enorme intensiteit van het slachtoffer kan worden gehouden. Opdat de heiligheid wordt bereikt.