Notitie #168

Leopold von Sacher-Masoch had een punt toen hij zich verzette tegen het verbinden van zijn naam aan de seksuele afwijking ‘masochisme’. Het ‘masochisme’ in zijn roman Venus in bont (1870) bekomt het hoofdpersonage Gregor Severin slecht en aan het slot verwoordt hij expliciet een moraal:

‘Maar de moraal?’

‘Dat de vrouw, zoals de natuur haar geschapen heeft en zoals ze de man tegenwoordig aantrekkelijk voorkomt, zijn vijand is en alleen maar zijn slavin of zijn despote kan zijn, maar nooit zijn kameraad. Dit zal ze pas dan kunnen zijn, als ze zijn gelijke is in rechten, opleiding en werk.

Nu hebben wij alleen maar de keuze, hamer of aambeeld te zijn, en ik was een ezel, dat ik mezelf tot slaaf van een vrouw maakte, begrijp je?

(Uit: Venus in bont, vert. Jan van Aken en Marieke Hengarter)

Maar de roman draagt een tegengestelde boodschap uit. De moraal aan het slot beslaat hooguit een pagina, terwijl de rest zeer gedetailleerd (en geïnspireerd) een masochistische relatie beschrijft. Met liefde heeft die niet zoveel te maken, al roept Severin om de haverklap dat hij zoveel van zijn Venus (Wanda) houdt dat hij zich volledig aan haar overlevert. Wanda doet zichzelf geweld aan omdat Severin zijn eigen wensen centraal stelt. Hij lijkt niet tot liefde in staat, want na Wanda’s verraad wordt hij weliswaar ‘deugdzaam’, een nieuwe geliefde vindt hij niet.

Von Sacher-Masoch geeft in Venus in bont wel blijk van deze inzichten, maar die blijven ondergeschikt aan de fascinatie waar de roman om draait. Terecht, lijkt me: het is een verkenning van een duister, maar menselijk verlangen. Het seksueel verlangen wortelt (volgens Quignard, en ik geloof dat hij daar gelijk in heeft) in doodsangst. Het (sado-)masochisme is daar een (tot in het extreme doorgevoerde) afgeleide van.

Het is misschien wat veel gevraagd, gezien de tijd waarin het boek is geschreven, maar het had de auteur gesierd als hij de moraal achterwege had gelaten en de verbinding van zijn naam aan het beschreven verlangen had omarmd.