Notitie #395

N.a.v. een interviewfragment over Lucebert herhaalde Ilja Leonard Pfeijffer tijdens Zomergasten zijn opmerking dat er, na de onthulling dat Lucebert in zijn jonge jaren aanhanger van de nazi's was, geen letter aan het oeuvre is veranderd, want: 'het werk staat los van zijn maker' (ik schreef er in notitie #303 over). 

Pfeijffer lijkt een gedicht als mechaniek te zien, waar de maker, als het eenmaal af is, niets meer mee te maken heeft. Over inspiratie vertelde hij dat Lucebert veel tijd en energie stak in het 'afstemmen op de juiste frequentie', iets dat kan aanvoelen als iets externs. Maar dat is het volgens Pfeijffer niet, want hij gelooft niet in iets externs (hoewel we het volgens hem wel nodig hebben om te geloven).

Daarmee ging hij voorbij aan het gegeven dat Lucebert zijn gedichten in het getoonde fragment (na een lange aanloop en met veel moeite) 'bekentenissen' noemde; iets dus dat bij uitstek heel persoonlijk is (dus: verbonden met de persoon). Hij ging bovendien voorbij aan zijn eigen verhaal over hoe hij de poëzie van Lucebert ontdekte, hij ervoer die ontdekking als een bevrijding. De ontdekking van een dichter is altijd óók de ontdekking van een persoon: een zienswijze, of, als je het (als Pfeijffer) technisch wil duiden, op zijn minst een werkwijze (die voortkomt uit een zienswijze). 

En de opmerking dat 'ook een klootzak mooie gedichten kan maken' is veelzeggend. Dat is namelijk alléén op technisch gebied waar. Maar een goed gedicht is zoveel méér dan techniek, het is een wereld. Het is een uitdrukking van het mens-zijn. En iemand die (in mijn optiek) faalt in het mens-zijn, kan me daar ook niets waardevols over zeggen.

Een gedicht kan kortom niet los van de maker staan, want het drukt het diepste wezen van de maker uit. Lucebert impliceerde dat in het getoonde fragment zelf ook. Het werk kan alléén los van de maker staan, als de dichter daadwerkelijk het doorgeefluik is van iets externs, maar juist daar gelooft Pfeijffer niet in. Terwijl je niet eens in iets bovennatuurlijks hoeft te geloven, om die stelling aan te hangen. De buitenwereld is ook 'iets externs'.

Notities #393-394

393) Daags nadat ik de voorgaande notities schreef, begon Donald Trump met het ondermijnen van de komende verkiezingen (door te suggereren dat ze moeten worden uitgesteld). Het maakt niet eens zo veel uit of hij daarin slaagt: het is voor hem genoeg om bij voorbaat de legitimiteit van de uitslag ter discussie te stellen. Hij zal zich niet neerleggen bij een verkiezingsnederlaag.

De komende maanden, en misschien wel jaren, worden heel lelijk. In Hiding in Plain Sight laat Sarah Kendzior zien dat de instituten, politici, jounalisten, etc., die de opkomst van Trump hadden kunnen en moeten stoppen, hebben gefaald - omdat ze het gevaar hebben onderschat, omdat ze op cruciale momenten fouten hebben gemaakt en/of omdat ze zelf gecorrumpeerd zijn. Er is weinig aanleiding te geloven dat dezelfde instituten ervoor zullen zorgen dat er over een paar maanden, vreedzaam of met geweld, een machtsoverdracht zal plaatsvinden.

Kendzior hield er vanaf het moment dat Trump de verkiezingen in 2016 'won' serieus rekening mee dat hij (veel) langer dan de termijn van vier jaar, als autoritair leider, aan de macht zal zijn. Na lezing van haar boek vrees ik hetzelfde. Mijn angst betreft vooral A., meer precies: de wereld waar zij in op zal groeien. Het (fascistische) bewind zal vooral in de VS zelf grote en dramatische gevolgen hebben, maar ook in Europa zal dat het geval zijn. De Verenigde Naties zullen bijvoorbeeld verder worden verzwakt, om maar een voorbeeld te noemen. En maatregelen tegen de klimaatverandering zullen uitblijven (integendeel).

394) Op meerdere plaatsen uit Kendzior haar frustratie dat ze ziet hoe het misgaat, maar dat ze niet bij machte is daar iets tegen te doen. Over de doodsbedreigingen die ze ontvangt, meldt ze dat ze, door haar studie van autoritaire regimes, weet hoe dit gaat aflopen. Ze zegt het niet expliciet, maar ze houdt er dus serieus rekening mee dat het regime haar om zal brengen (het boek wemelt van de verdachte sterfgevallen). Het klinkt extreem, en ik hoop dat het een té extreme gedachte is, maar het is een gegeven dat Kendzior één van de weinige stemmen is die waarschuwt voor het gevaar van Trump (en tot nu kreeg ze steeds gelijk). Ironisch genoeg is dus wellicht haar relatief geringe bereik de reden dat ze nog leeft.