Notitie #360

De Amerikaanse dichter Aaron Kunin zoekt in zijn werk steeds de schaamte op. Schaamte is het gebied waar je je eigen daden, gedachten, gevoelens, kortom: je eigen zijn afkeurt. Niet primair op basis van je eigen oordeel, maar op het (al dan niet veronderstelde) oordeel van anderen: de maatschappelijke context van die daden, gedachten, etc. De schaamte draait dan om de gedachte, het gevoel dat die geen plaats (mogen) hebben in de sociale context.

In zijn vierde bundel Love Three zijn dat o.a. seksuele fantasieën, die draaien om het uitoefenen en ondergaan van macht. Kunin noteert ze als onderdeel van een reeks essayistische gedichten over 'Love (3)' van George Herbert. Deze vorm stelt hem in staat om 'schaamteloos' te zijn, in de zin dat hij het (veronderstelde) maatschappelijk oordeel buiten werking weet te stellen. Het draait alleen nog om 'ik' en 'Love': zijn afkeuring van zichzelf is een tekortkomen:

My only judgments are of myself. I'm unworthy, unkind, ungrateful, shameful. (gedicht no. 36)

Ik schreef 'schaamteloos', maar dat is niet het juiste woord. Het is niet de afwezigheid van schaamte die je leest, maar een manier om met de schaamte om te gaan. Het zijn pijnlijke gedichten, die tegelijk grappig zijn. Precies zoals het schaamtevolle dat is.

Notitie #359

Het oorspronkelijke idee voor de laatste afdeling van Hans Groenewegens postume bundel blijven & verreizen is, realiseerde ik me recent, destructief. Hij wilde bij de gedichten 'comments' plaatsen, als bij blogs of statusupdates. Omdat zijn ziekte het hem onmogelijk maakte die 'comments' zelf te schrijven, heeft hij een aantal bevriende dichters gevraagd dat te doen. De bijdragen zijn uiteindelijk niet in de bundel zelf terechtgekomen, maar op een bij de bundel gevoegde cd rom.

Die opzet vond ik mooi omdat met de 'comments' nieuwe betekenislagen aan het gedicht konden worden toegevoegd. In die zin is het alleen maar goed dat hij ze niet zelf schreef (en is het jammer dat ze niet in de bundel zijn opgenomen). Maar in de praktijk halen de 'comments' het geschrevene doorgaans onderuit, hebben ze de neiging zich met zichzelf bezig te houden, dan wel een dwaalspoor te volgen. Ook dat is een effect dat Groenewegen voor ogen moet hebben gestaan. Met deze opzet neutraliseerde hij dus zijn eigen gedichten, hief hij ze op.

Notitie #357-358

Wladyslaw Strzeminski - Afterimages of Life (1932)

357) Een radicale opmerking van de Poolse avantgardist Wladyslaw Strzeminsky (1879-1952): "Ik definieer kunst als het scheppen van een eenheid van organische vormen die in hun organische structuur parallel zijn aan de natuur. De weergave van vormen die in de wereld reeds bestaan is reproductie en geen schepping, het is daarom geen kunst."

Die laatste opmerking kan ik niet anders lezen dan: 'kunst die niet abstract is, is geen kunst' - een opzichtig kortzichtige opmerking. De eerste zin, daarentegen, komt in de buurt van mijn eigen opvatting, waarin niet zozeer de zegging, maar het zijn van het kunstwerk centraal staat, en waarin het kunstwerk zich ontwikkelt en ontvouwt volgens geheel eigen wetten.

358) Het werk van Strzeminsky is naar mijn idee niet zozeer een breuk met de (meer figuratieve) voorgangers (hij zet zich in bovenstaande passage met name af tegen de kubisten): het vormt daarentegen een eindpunt. De impressionisten waren de eersten die het probleem van de waarneming centraal stelden. Strzeminski ontwikkelde een hele theorie van het 'zien' en hield zich bezig met het zogeheten 'nabeeld': de vorm die je ziet als je heel intensief naar iets kijkt en dan je ogen sluit.

Ik heb zijn Theory of vision (nog) niet gelezen, maar mijn eerste gedachte was dat Strzeminski zich met dit project op een dwaalspoor bevond: met de afbeelding van de 'echo' van het beeld raak je alleen maar verder van het af te beelden beeld verwijderd. Ongetwijfeld was dit precies Strzeminski's bedoeling. Dat impliceert dat de 'kern' van wat hij wilde afbeelden zich aan de andere kant van het waarneembare bevindt, en dat hij dat alleen kon naderen via de echo (van de echo, van de echo).

Notitie #355-356

355) "De kunst van de ideologie van het 'ik' naar het 'sociale' verschuiven," aldus de Duitse kunstenaar KP Brehmer (1938-1997), "betekent afstand nemen van de particuliere daad van de individuele creatie ten gunste van een collectief en anoniem gedrag. Op die manier ontwikkelt de kunstenaar zich van de eenzame held tot degene die handelt."

De tentoonstelling in het Gemeentemuseum laat de consequentie zien: een soort 'objectieve' en 'emanciperende' kunst, die bijvoorbeeld gebruik maakt van thermische beelden, grafieken, plattegronden, fotocollages, etc., niet primair om iets uit te drukken, maar om de toeschouwer aan het denken te zetten. Elders noemt hij dat "[...] 'creatie' [...] verwerpen door middel van het citaat." Het resultaat is in hoge mate dood.

Ik ben het wel met KP Brehmer eens dat het 'ik' (noodzakelijkerwijs) altijd ondergeschikt is aan het 'wij', maar ik denk niet dat je kunst kunt maken door 'creatie' te verwerpen. Ik denk niet dat je je publiek aan het denken kunt zetten zonder zelf een standpunt in te nemen.

De 'sociale' waarde van een kunstuiting wordt bepaald door iets anders dan de mate waarin een uiting 'persoonlijk' of 'herkenbaar' is, namelijk door de overtuigingskracht van het werk zelf. Dat heeft primair te maken met techniek en in hoeverre het werk aansluiting vindt bij het (een) publiek.

356) 'Mystieke' kunst is misschien een manier om het persoonlijke algemeen te maken, maar ik denk eerder dat het persoonlijke altijd algemeen is. Je hoeft het dus niet over het algemene te hebben, zoals je ook kunt zwijgen over het goddelijke: die zijn gegeven. Alle kunst is mystiek.